No ka nele o nā mea paʻa hao, pono e kaha a e hoʻo ī hīkiʻi ia nā ʻāpana a pau o ka Waʻa Hawaiʻi i ko lākou wahi kūpono. ʻO ka hana ʻana i ke aho ikaika he mea nui loa i ke kūkulu ʻana o ka waʻa.
Ma mua o ka pili ʻana me nā haole a me ka hoʻokomo ʻia ʻana o nā mea hana a me nā mea paʻa hao, ua kaha ʻia a hoʻopaʻa ʻia i ko lākou wahi kūpono nā ʻāpana a pau o ka Waʻa Hawaiʻi. ʻO nā Kuaʻiako (kiʻi 1 a me 4), nā Lanalana (kiʻi 2), ka Moʻo (kiʻi 3), ka Kupe (kiʻi 6), a me ka Peʻa (kiʻi 5), ua paʻa pū lākou a pau me ka Aho.
I kēia wā, ma nā waʻa hou, ua hoʻokumu ʻia nā lashing nui wale nō ma nā Kuaʻiako, nā Lanalana, a me ke kāwili ʻana o ka Peʻa. Hoʻopili ʻia i kēia manawa nā Moʻo i ka Nīao me ka lepili (glue), a hana ʻia nā Kupe i hoʻokahi ʻāpana wale nō a hoʻopili ʻia a i ʻole hoʻopaʻa ʻia me nā kui hao (screw) i ka Nīao o ke Kaʻele.
Herb Kane
'AHO HOA WA'A
ʻO ka ʻAho Hoa Waʻa ka huaʻōlelo e kapa ʻia ai ke kaʻina hana o ke kaha ʻana i ka ʻIako i ke Kaʻele (kino o ka waʻa) a me ka ʻIako i ka ʻAma. I ka wā e kaha ai i ka ʻIako i ke Kaʻele, hana ʻia nā kaapuni he nui a puni ka Wae, a laila ma luna o ka ʻIako, ma o nā puka ʻIako (nā puka ma ka gunwale), a hoʻi hou ma luna o ka ʻIako a puni hou ka Wae. I ka wā e kaha ai i ka ʻAma i ka ʻIako, hana ʻia nā kaapuni he nui a puni ka ʻAma, a laila e hele ana ma luna o ka wēlau o ka ʻIako, a hoʻi hou a puni ka ʻAma.
Ua hoʻolālā ʻia kēia ʻano kaha i mea e kūʻē ai nā aho i kekahi i kekahi ma nā wahi like ʻole, i mea e pale ai i ka wehe ʻana o ke kaha inā haki kekahi o nā aho. Ua hana ʻia nā lashing i ke ʻano e hiki ai ke komo a hoʻokaʻawale i ka ikaika nui o nā nalu e pā ana i ka waʻa i ke kai hāmama.
He hanana kapu a koʻikoʻi hoʻi ka hoʻopaʻa ʻana i ka waʻa. ʻAʻole nui ka kamaʻilio ʻana i kēlā wā, a ua hoʻomanaʻo nui nā kānaka hana i kēlā me kēia kaapuni, e hoʻonoho pono ana i kēlā me kēia aho. Kapu ka wahi e hoa ʻia ai ka waʻa, a ʻaʻole ʻae ʻia nā kānaka ʻē aʻe e kokoke. He nui nā ʻano kaha like ʻole, a ʻo kēlā me kēia mea kaha he ʻano ʻokoʻa kona, e hōʻike ana i kona akamai, kona ʻike pilikino, a me kona ʻano kū hoʻokahi i ka hana ʻana i ka waʻa.
Eia nā inoa o nā kaha i aʻo ʻia ma kā mākou hoʻomaʻa. Ma nā hoʻomaʻa ʻē aʻe, he ʻokoʻa nā inoa no nā ʻano kaha like ʻole i hōʻike ʻia ma ʻaneʻi.
Kua'iako
Lanalana
ʻO ka Kua ʻIako ka inoa no ke kaha nui e paʻa ai ka ʻIako i ke Kaʻele. ʻO ka ʻāpana o ka ʻiako e hele pololei ana ma luna o ke Wae, ʻo ia nō ka mea i kapa ʻia he Kua ʻIako. Ua ʻōlelo ʻia he nui nā ʻano Kua ʻIako kahiko, akā i kēia wā, ʻelua wale nō nā ʻano kaha i koe e ʻike ʻia. Ma kā mākou Hālau, kapa ʻia lākou he Paʻa Liʻa a me ka Paʻa Liʻa Paʻa.
He ʻokoʻa kekahi mau ʻano i ka hoʻomaka ʻana o ke kaha. ʻO ka mua o kā mākou mau hana ʻana ma ka Hālau, ʻo ia ka Paʻa Piko. Hoʻomaka kēia kaha me kekahi ʻaoʻao o ke Aho i paʻa ʻia i ke Wae me ka clove hitch, a laila ulana ʻia ke aho holoʻokoʻa ma luna o ka ʻIako a ma waena o nā puka ʻIako.
ʻO ka lua o nā ʻano, i kapa ʻia ka Puka Lou, hoʻomaka ia me ka hana ʻana i kahi lou (loop) ma waena o ke Aho, a paʻa ʻia kēlā lou i ke kikowaena o ke Wae. A laila, ulana ʻia nā ʻaoʻao ʻelua o ke Aho ma luna o ka Kua ʻIako a ma waena o nā puka ʻIako e hoʻopau ai i ke kaha.
Aia ma lalo nei nā laʻana ʻelua o nā Kua ʻIako kaha i hoʻohana ʻia ma kā mākou Hālau.
ʻO Lanalana, ʻo ia ka huaʻōlelo e manaʻo ana he “lana” a i ʻole “e lana ana,” a ʻo ia hoʻi ke kaha ʻana o ka ʻiako i ka ama. ʻO ka wēlau o ka ʻiako e kaha ʻia ana i ka ʻama, i kapa ʻia ʻo ka Kapuʻai.
He nui nā ʻano kaha i ka wā kahiko e paʻa ai ka ama i ka ʻiako, a ua paʻakikī a nani nō kekahi o ia mau ʻano. I kekahi manawa, hoʻohana ʻia ke aho me nā waihoʻoluʻu like ʻole e hoʻonani hou aku ai i ke kaha a e hōʻike hoʻi i ka naʻau o ka mea hana.
Aia ma lalo nei nā laʻana ʻelua o nā Lanalana kaha i ʻike ʻia ma nā waʻa Hawaiʻi.
Hi'iau
Click on photo to expand view
Hi'i: To hold or carry in the arms (like a child)
Au: movement or current
ʻO ka Hiʻiau he ʻano hekiʻi i ulana ʻia nā kaʻapuni o ke Aho, e hui ana i ke kuʻina ma ka wēlau o ka ʻIako, ma luna pono o ke kikowaena o ka Ama, a laila hāʻule iho i lalo a puni ka Ama.
I kēia ʻano, hoʻohana ʻia kekahi Pou (peg) ma ka wēlau o ka ʻIako e mālama i ke Aho i ʻole e paheʻe aku. I kekahi manawa, ʻaʻole pono ka Pou, no ka mea, hiki ke kālai ʻia kekahi kahua ʻeli liʻiliʻi ma ka wēlau o ka ʻIako e hoʻokō ana i kēlā hana.
ʻOi aku ka maʻamau i kēia wā ka ʻano Paʻa Liʻa o ke hekiʻi.
Hoʻopaʻa kēia ʻano hekiʻi i ka ʻIako i ke Wae ma kahi hoʻokahi i ke kikowaena.
Hoʻopaʻa ʻia nā kaapuni ma nā ʻaoʻao o waho o ka ʻIako i ka Moʻo ma o ka hele ʻana i loko o nā puka ʻIako.
Kākua
Click on photo to expand view
ʻO ke Kākua he ʻano hekiʻi hoʻi me ke kuʻina ulana ma ka wēlau o ka ʻIako, akā, e hoʻohui pū ana ia i ka kaapuni a puni i kahi pou i paʻa ʻia ma ka wēlau o ka ʻIako no kēia kumu kikoʻī.
ʻAʻole maʻamau ka ʻano Paʻa Liʻa Paʻa e like me ka Paʻa Liʻa, akā, he paʻa loa kēia ʻano hekiʻi, no ka mea, ua hekiʻi ʻia ka ʻIako i ke Wae ma nā wahi ʻekolu — hoʻokahi ma ke kikowaena o ke Wae, a ʻelua ma nā kihi o ke Wae kokoke i ka Moʻo.
Nā ʻAno Hekiʻi Maʻamau
Hili
Click on photo to expand view
Hili: ʻo ia ka huaʻōlelo no ka “haku” a i ʻole ka “ulana kaula.” Hoʻohana ʻia kēia huaʻōlelo e wehewehe ai i ke ʻano hekiʻi kahi e hoʻololi ai kēlā me kēia kaapuni — hoʻokahi kaapuni ma luna o ka ʻIako, a laila ka kaapuni aʻe ma lalo o ke Wae, pēlā e hoʻololi mau ana i ka lōʻihi o ke hekiʻi.
Kaukahi
Click on photo to expand view
Kaukahi: e hoʻohana ʻia ana e wehewehe i ke ʻano hekiʻi kahi e hoʻopau mua ai kekahi ʻaoʻao o ke ʻano hekiʻi, a laila hoʻopau ʻia ka ʻaoʻao ʻē aʻe ma hope.
Pueo
Click on photo to ezpand view
Pueo: e hoʻohana ʻia ana e wehewehe i ke ʻano o ka hoʻopau ʻana i ka hekiʻi, kahi e hoʻokomo ai ka wēlau o ke Aho ma lalo o nā hekiʻi nui ma luna o ka Kuaʻiako, me ke ʻano hoʻololi ʻana i kēlā me kēia kaapuni.
ʻŪwi
Click on photo to expand view
ʻŪwi: ʻo ia hoʻi ka “omi” a i ʻole “kaomi.” Hoʻohana ʻia kēia huaʻōlelo e wehewehe ai i ke ʻano o ka hoʻopau ʻana i ke hekiʻi ma ka omi ʻana i ke kikowaena o nā hekiʻi me kekahi mau kaʻapuni hou, a laila e nākiʻi ʻia me kekahi e hoʻopau ai.