Ke Kūkulu Waʻa
Herb Kane
ʻO ke kūkulu ʻana i ka waʻa he hana hoʻomaʻemaʻe kino a me ka hana ʻuhane pū kekahi. No ka Hawaiʻi, he mea koʻikoʻi loa ka hana pono ʻana o ka poʻe kalai waʻa, a me ke kōkua mai o ka ao ʻuhane, i ka holomua o ka hana ʻana i ka waʻa.
ʻO ke kaʻina hana i wehewehe ʻia ma ʻaneʻi, e hōʻike ana i nā ʻanuʻu nui i hahai ʻia ma ke kūkulu ʻana i ka waʻa Hawaiʻi kuʻuna. ʻO kēlā me kēia Kahuna Kalai Waʻa he mau pule a me nā ʻaha hoʻolaʻa kūikawā kona, e like me nā ʻano hana pilikino o nā mea pena a me nā mea hana noʻeau o kēia au. Eia naʻe, ke mau nei nā ʻanuʻu kumu i hōʻike ʻia ma ʻaneʻi ma waena o nā kumu ʻike like ʻole o ka ʻepekema kanaka.
ʻO ka hoʻomaka ʻana o ke koho ʻana i ka lāʻau e kūkulu ai i ka waʻa, ua hoʻomaka ia ma mua o ka huakaʻi ʻana i ka nahele. Ua hoʻi mua ka Kahuna Kalai Waʻa i ka “Mua” (hale pule) e noʻonoʻo a e pule hoʻi i ke alakaʻi ʻuhane no kēia hana nui e hiki mai ana. Hiki i kēia wā hoʻomākaukau ke lawe i kekahi mau lā. ʻAʻole a hiki i ka wā i ʻike ai ka Kahuna ua maʻemaʻe ka manaʻo a ua kū pono ke kūlana ʻuhane, a laila hoʻokumu ʻia ka hele ʻana i ka nahele.
He hanana kapu a koʻikoʻi hoʻi ka hele ʻana i ka nahele. Ua hoʻokō pono ʻia nā pule a me nā mōhai kūpono, a ua mālama pono ʻia ke mahalo i ka nahele a me kona ʻano ʻuhane. Ua kākau nā mea ʻimi honua mua i ka wā ma waena o 1798 a me 1823, e hōʻike ana i nā Hawaiʻi e hele aku ana i uka he ʻumikūmālima a i ʻiwakālua mile mai kahakai aku e kiʻi i kahi lāʻau koa kūpono no ka waʻa.
I ka wā i ʻike ʻia ai kekahi kumu lāʻau i kūpono no ka hana ʻana i ka waʻa, e noho ana ka Kahuna Kalai Waʻa ma ke kumu o kēlā lāʻau e noʻonoʻo a e hiamoe hoʻi i laila. Ua manaʻo ʻia he noʻonoʻo a he ʻuhane ko ka lāʻau, a pono ka Kahuna e kamaʻilio me ia. ʻO ka lāʻau e kūpono ana no ka waʻa he iwakālua a i ka kanahā kapuaʻi ka lōʻihi, he ma waena o ka ʻumikūmālima haneli a me ʻelua haneli makahiki kona ʻelemakule ʻana. No laila, i ka ʻoki ʻana i ia “kupuna lāʻau,” pono e ʻae mua mai ka lāʻau iho.
Ua ʻeli ʻia ka poli o ka waʻa ma ka nahele, ʻaʻole i pau loa. Ua hoʻopaʻa ʻia nā kaula huki i ka Makuʻu, a laila huki ʻia a kīkoʻo ʻia ka ʻiwi waʻa i kahakai. Hiki ke lawe i nā pule he nui a i ʻole nā mahina, e like me ka mamao o ka lāʻau i loaʻa ai ma uka.
I ka wā i hoʻokomo ʻia ai ka waʻa i loko o ka Hālau, ua ʻeli ʻia a hohonu ʻia e like me ka makemake, a ua wili ʻia nā ʻaoʻao a pālahalaha mālie. A laila, ua hoʻopili ʻia ka Moʻo a me ka Kupe, me nā ʻiako a me ka ama pū.
I ka wā i hoʻopau ʻia ai ka waʻa, ua hoʻāno ʻia a hoʻokuʻu ʻia i ke kai, ua manaʻo ʻia he lālā ola nō ia o ka ʻohana o ka mea nona. He noʻonoʻo ko ia mea, nāna i hoʻokaʻawale aku iā ia mai ka moku maʻamau wale nō.
